Obrona Szostakowicza. "Zgiełk czasu" Julian Barnes - recenzja

„Sztuka to szept historii, który wzbija się ponad zgiełk czasu”

„Sarkazm był niebezpieczny dla tego, kto go stosował: dawało się nim rozpoznać język szkodnika i sabotażysty. Ale ironia (…) pozwala zachować to, co cenne, nawet wtedy, gdy zgiełk czasów stawał się tak głośny, że wybijał szyby w oknach”

„W stalinowskiej Rosji były tylko dwa rodzaje kompozytorów: żywi zastraszeni oraz martwi”

- fragmenty powieści Zgiełk czasu

Wydawnictwo: Świat Książki

Tłumaczenie: Dominika Lewandowska-Nowak

Liczba stron: 224

ISBN: 978-83-8031-587-7

Julian Barnes – współczesny pisarz uznany za czołowego brytyjskiego postmodernistę – dzisiaj coraz mniej eksperymentuje z formą, natomiast nie tylko nie rezygnuje ze swej typowej „barnesowskiej ironii”, raczej posługiwanie się nią doprowadza do mistrzostwa. Ironia stała się częścią jego literackiej natury, jest więc jedną z rozpoznawalnych cech jego stylu, a zarazem pisarz uczynił z niej integralną część opowiadanych historii. Ironia jest duchem jego opowieści. Poczucie kresu (nagrodzona Bookerem w 2011 roku) - to książka o ironii losu. W najnowszej powieści  – ironia została wykorzystana jeszcze inaczej – jest kluczem do zrozumienia fenomenu wybitnego twórcy. Zgiełk czasu jest historią kompozytora żyjącego w czasach stalinowskiego terroru, który z ironii uczynił swoją tarczę ochronną:  za jej pomocą okpił władzę i uratował swoją sztukę. Tym kompozytorem jest Dymitr Szostakowicz. Julian Barnes stworzył fikcyjny dziennik genialnego twórcy, by uzmysłowić co dzieje się w sytuacji, gdy artysta (doskonale świadomy swojej misji) staje się zakładnikiem swoich czasów, a Sztuka spotyka się z Tyranią.

Dymitr Szostakowicz to jeden z najwybitniejszych rosyjskich twórców XX wieku, który przez lata wzbudzał (i nadal wzbudza) skrajne emocje. Dla jednych jest kompozytorem, który pozwolił wykorzystać siebie i swoją muzykę do celów ideowo-programowych, dla innych – pozostaje symbolem artysty, któremu sowiecki system nie zdołał złamać ducha. Julian Barnes oparł swoją książkę na tych sprzecznościach. Uwięził czytelnika w umyśle Szostakowicza, dzięki czemu poznajemy nie tylko jego biografię, ale przede wszystkim jego wewnętrzną walkę wynikającą ze strachu o życie i z poczucia misji, do której był powołany. W pewnym sensie książka jest spowiedzią człowieka, który w końcu się złamał - jednak nigdy nie zdradził swojej sztuki. To także obraz przerażającej epoki i studium człowieka zniewolonego, który próbuje ocalić resztki godności, aż w końcu przestaje mieć nadzieję, że koszmar kiedykolwiek się skończy.

Książka nie jest napisana w formie klasycznego dziennika, w swojej konstrukcji raczej przypomina dramat – sztukę w trzech aktach (a może raczej budowę klasycznego koncertu). Poznajemy artystę w trzech okresach jego życia, w trzech epizodach, nawet w równo od siebie oddzielonych interwałach. Każda z części to niemal klaustrofobiczna scena: pod windą, w samolocie i w samochodzie. W każdej z nich przyglądamy się Szostakowiczowi w skrajnie trudnych dla niego momentach. To tego typu chwile, w których przesuwa się człowiekowi całe życie przed oczami, gdy dokonuje on swoistego rozrachunku. Oto trzydziestoletni kompozytor (u szczytu kariery), którego życie legło w gruzach, ponieważ publiczne potępienie jego dzieła przez towarzysza Stalina może oznaczać wyrok śmierci. Długa jest droga do rehabilitacji i wiele czasu upłynie, zanim artysta i jego rodzina będą mogli zasnąć bez lęku. Kolejna odsłona – Szostakowicz naraża się systemowi, gdy bierze udział w Pokojowym Kongresie w U.S.A. i odnosi niezamierzony sukces za żelazną kurtyną; a przecież jego zadaniem było reprezentowanie myśli sowieckiej, a nie promocja własnej osoby. Ludzie w stalinowskiej Rosji oddawali życie za bardziej błahe przewinienia. I wreszcie – w trzeciej części przyglądamy się artyście, który nie obawia się już o życie, ale jest świadomy, że popełnił „moralne samobójstwo". Jest to obraz człowieka, który dożył czasów odwilży tylko po to, by przekonać się, że władza, co prawda, nie szantażuje śmiercią, ale dając pozory większej swobody i wolności – potrafi jeszcze mocniej upodlić.  

Dzięki błyskotliwemu stylowi Barnesa - jego książka, mimo minorowej tematyki, nie jest przytłaczająca ani ponura. Opowiedziana jest w sposób oryginalny: opowieść stanowi po trosze dziennik i monolog wewnętrzny głównego bohatera. Jeśli się zastanowić, to dojdziemy do wniosku, że historia zna analogiczne sytuacje i utwory. W podobnym zamierzeniu przecież powstała  Obrona Sokratesa. Nie o formę, rzecz jasna, tu chodzi, lecz o koncept. Dzieło Platona jest rzekomą relacją z autentycznego przebiegu mowy obronnej podczas procesu, ale równie dobrze możemy potraktować ją jako kreację literacką - monolog wewnętrzny Sokratesa zbudowany z zapamiętanych fragmentów mowy obronnej, a może w ogóle tylko z dobrze przecież znanych Platonowi poglądów i perypetii swego wielkiego nauczyciela. Tak czy inaczej – Obrona Sokratesa – jest hołdem i kunsztowną argumentacją przeprowadzoną dla zrehabilitowania Mistrza. Dokładnie taką samą rolę pełni Zgiełk czasu Juliana Barnesa, przy czym Platon odlał posąg ze spiżu, Barnes zaś nie miał zamiaru wynosić swojego bohatera na piedestał.

Przeczytane dzięki: Legimi.pl

Literacki żywioł reportażu "Zobaczyć - Opisać - Zrozumieć. Polskie reportaże literackie o rosyjskim imperium", Monika Wiszniowska - recenzja

Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego

Katowice, 2017

Liczba stron: 208

ISBN: 978-83-226-3230-7

Literacki żywioł reportażu

Monika Wiszniowska, doktor nauk humanistycznych i literaturoznawczyni, jest specjalistką z zakresu literatury niefikcjonalnej, autorką publikacji krytycznoliterackich analizujących twórczość polskich „opowiadaczy świata” XX i XXI wieku (felietonistów, eseistów i reportażystów) oraz omówień polskiego reportażu współczesnego. Omawiana książka to naukowy wywód mający ustalić miejsce reportażu w literaturze. Zapewne stanowi ona również odpowiedź na refleksję Wojciecha Tochmana o braku profesjonalnej krytyki w tym zakresie oraz reakcję na gorące dyskusje dotyczące dopuszczalnej proporcji faktów i literatury w reportażu, wywołanych przez książkę Artura Domosławskiego o biografii i twórczości Ryszarda Kapuścińskiego.

Temat przewodni (rosyjskie imperium) jest kluczem, który pozwolił prześledzić gatunek od momentu jego narodzin aż po współczesność; sprowadził badany materiał do wspólnego mianownika i umożliwił wydobycie najistotniejszych cech polskiego reportażu. Autorka nie odczuwa bezwzględnej potrzeby tworzenia nowych definicji, opiera się raczej na dorobku (dyskursie) naukowców, ale w celu doprecyzowania roli badanego gatunku proponuje wprowadzić czytelne i podparte naukowymi argumentami zasady podziału na dwie kategorie: reportaż publicystyczny i literacki. Celem opracowania jest dokonanie analizy tekstów, które spełniają wymogi reportażu literackiego. Jedną z głównych idei książki jest udowodnienie, iż „żywioł literackości” jest świadomie stosowaną przez reportażystów techniką porozumiewania się z czytelnikiem, a jednocześnie owa „literackość” sprawia najwięcej interpretacyjnych problemów.

Książka Wiszniowskiej to kompendium wiedzy na temat reportażu. Opracowanie składa się z kilku części. Pierwsza – teoretyczna – dotyczy historii wyodrębniania się gatunku i ustalenia jego miejsca w polskim piśmiennictwie (poznajemy jego funkcje i cele oraz cechy ułatwiające klasyfikację). Część druga przedstawia proces kształtowania się reportażu w kontekście historycznym (to geneza wybranych dzieł i ich teoretycznoliteracka wykładnia). W kolejnych częściach ze zbioru wszystkich tekstów badaczka wydobywa ogólne metody, którymi posługują się reportażyści, by uchwycić fenomen rosyjskości. Zastanawia się nad naturą stereotypu, jego pozytywnymi i negatywnymi konotacjami. Uzmysławia, jak ważne w reportażu jest „spotkanie” z żywym człowiekiem, śledzi, w jaki sposób twórcy realizują własną drogę „ku Innemu” i analizuje, czego polscy czytelnicy szukają w „rosyjskim lusterku”. Zwraca również uwagę na etyczny wymiar pracy reportażysty i uświadamia, jak istotnym i karkołomnym wyzwaniem jest obecność narratora w reportażu. Nie tylko otwarcie wskazuje, jak wiele łączy reportaż literacki z innymi gatunkami, lecz także udowadnia, że utrzymywanie międzygatunkowych podziałów mija się z celem. Dowodzi, że przekraczanie granic literackich umożliwia reportażyście znalezienie odpowiedniej formy artystycznego wyrazu, a przede wszystkim stanowi warunek konieczny, by omawiany przez niego problem nabrał wymiaru uniwersalnego, a reportaż oparł się próbie czasu.

Książka jest nie tylko owocną próbą skonstruowania modelu, jakim jest reportaż literacki, ale również odpowiedzią na pytanie o współczesny fenomen jego popularności (badaczka analizuje czynniki decydujące o jego sukcesie). Dopiero po zgłębieniu lektury zdajemy sobie sprawę, jak głęboko przemyślany był wybór tematu i jak wielopiętrową analizę materiału umożliwił. Autorka uświadamia, czego od zawsze oczekiwano od reportażystów i jakim kodeksem muszą się oni kierować. Dzięki temu możemy sobie zdać sprawę, że w zgiełku rosnącego medialnego chaosu reportaż literacki stał się źródłem wiedzy, które budzi największe zaufanie.

Recenzja opublikowana w:FA/12/2017

Zapasy z Bykiem Mrozu – Książka o Jakucji i Jakutach i o śladach polskich zesłańców. „Jakuck. Słownik miejsca” - Michał Książek /recenzja/

„W Jakucku zaledwie minus trzydzieści, a widok jak ze szkła. Wystarczy krzyknąć, albo trzasnąć drzwiami, a świat stłucze się niczym akwarium, a kryształowy lazur prześwitującego kosmosu pokruszy się w drobny mak. Czy to samolot z Tiksi leci na południe, czy rysa pierwszego pęknięcia już przekreśliła niebo? Jeśli w taki czas nieopatrznie wysunąć nos spod uszanki, można go dotkliwie odmrozić, dłoń czy palec wyjęte z rękawicy skaleczy byle podmuch. Płuc w nic nie można ubrać, więc każdy oddech to cios nożem. Wdychasz ostrze za ostrzem, zazdroszcząc reniferom skomplikowanej budowy jamy nosowej”.

„Fenomenologia mówi, że spojrzenie dostarcza danych, z których dopiero sami tworzymy widok. Wpatruję się w zakwefiony Jakuck w poszukiwaniu dachów, półpięter, ścian i z największym trudem powołuję miasto do bycia. W smogu jest to bardzo trudne, bo miejsce najwyraźniej nie zamierza istnieć, gdzieś znika. Nie ma z czego zrobić widoku.”

- Michał Książek, fragmenty książki

Wydawnictwo: Czarne

Rok wydania: 2013

Gatunek: reportaż literacki

Ilość stron: 248

ISBN: 9788375364989

Michał Książek czerpiąc wzorce od najlepszych polskich reportażystów, ale również kierując się własnymi różnokierunkowymi pasjami i wykształceniem  (jest kulturoznawcą, poetą, a także przyrodnikiem, ornitologiem, podróżnikiem i przewodnikiem) – stworzył niezwykłą książkę. Napisał o Jakucji i jej mieszkańcach, a sposób w jaki to zrobił i forma, jaką nadał opracowaniu sprawiły, że Jakuck. Słownik miejsca znacznie wykracza poza standardowe podróżnicze sprawozdania.

 

Jakuck to miasto we wschodniej Syberii, położone nad Leną. Jest stolicą republiki, a zarazem miejscem jedynym w swoim rodzaju, bo w tej krainie (dziesięciokrotnie większej od Polski) tak naprawdę niewiele jest miast. Początki Jakucka sięgają 1632; miasto rozrosło się wokół warownej kozackiej twierdzy, a przetrwało, ponieważ stało się ważnym punktem na kupieckim szlaku. W mieście (jak i w całej Jakucji) panują ekstremalnie surowe warunki: podczas długiej, dziewięciomiesięcznej zimy temperatura spada nawet do -60^o C, a ciepłe (czasem gorące) lato jest zbyt krótkie, by ziemia, która tworzy wieczną zmarzlinę – mogła kiedykolwiek roztajać. Kiedy na Syberię zaczęto deportować polskich zesłańców politycznych – wielu z nich osiedlono właśnie w okolicach Jakucka. Niekoniecznie bezpośrednio w mieście (Jakuck był raczej szczytem ich marzeń); natomiast reportażysta szukający wspomnień o zesłańcach – na ich ślady (a nie tropy!) mógł trafić wyłącznie w Jakucku – w jego przepastnych bibliotekach i archiwach. Michał Książek napisał reportaż, w którym przedstawił współczesny i historyczny Jakuck; opisał życie, zwyczaje i mentalność Jakutów – ich przeszłość, ale również mozolny proces odzyskiwania tożsamości po upadku ZSRR; wreszcie wspomina zesłanych Polaków - zwłaszcza tych, którzy zapisali się we wdzięcznej pamięci mieszkańców, a tym najbardziej zasłużonym (Wacławowi Sieroszewskiemu i Edwardowi Piekarskiemu) dedykuje swoją książkę i składa hołd. Można powiedzieć, że duch Sieroszewskiego i jego dzieła przenika reportaż Książka, a dzieło Piekarskiego pozwoliło autorowi znaleźć klucz do sposobu przekazania opowieści.

Michał Książek jest na tyle wytrawnym literatem, że nie ogranicza się do suchych faktów, raczej chce, byśmy poznali miejsca związane z pobytem Wacława Sieroszewskiego (twórcy najwybitniejszego dzieła o Jakutach) w szczególny sposób: przenosi czytelnika w czasie, pozwala mu spojrzeć na Jakuck oczami byłych zesłańców i doświadczyć (niemal na własnej skórze) mrozu, który nie atakuje, ale zwala z nóg. Pozwala również zrozumieć czym dla ludzkiej psychiki jest permanentny kontakt z pustą, ciągnącą się w nieskończoność przestrzenią i z wszechogarniającą depresyjną śnieżną bielą.

Styl Książka jest tak obrazowy i sugestywny, że bez trudu nawet bez fotografii (w wersji e-bookowej ich w każdym razie nie ma) – łatwo sobie można wyobrazić wspaniały i okrutny krajobraz Jakucji, a także szczegółową topografię Jakucka i należycie rozumieć ścisły związek mieszkańców z potężną, niebezpieczną i czasem kapryśną rzeką Leną. Autorowi również udało się uchwycić przemianę tego szczególnego miejsca. Poznamy jego historyczną zabudowę i prześledzimy proces odzierania miasta z tradycyjnego wyglądu, z całego romantyzmu i folkloru. Michał Książek zachwyca troską o najdrobniejsze detale, dlatego spojrzymy nie tylko na miasto, które dzielnie stawia czoło ciągnącym się po horyzont pustym przestrzeniom, ale też nie przejdziemy obojętnie obok misternej ornamentyki wykorzystywanej w tradycyjnym budownictwie; nie umknie naszej uwadze również sztukateria i glazura, którą mróz tworzy na murach z lodu i szronu.

Na początku każdego rozdziału poznajemy kilka jakuckich słów, które pobudzają autora do refleksji lub z których wysnuwa swoje sugestywne obrazy (reportażysta nie ogranicza się sztywno do wokabularza, stale ma jakieś jakuckie słówko na podorędziu). W ten sposób nie tylko oddaje hołd Edwardowi Piekarskiemu (badaczowi Syberii, lingwiście, autorowi Słownika Jakuckiego Języka). Michał Książek musiał czuć intuicyjnie, że użycie wyłącznie polskich słów i pojęć dla uchwycenia skali pewnych zjawisk – byłoby często po prostu niewystarczające. W ten sposób także zwrócił naszą uwagę na ścisły związek brzmienia poszczególnych słów z konkretnymi zjawiskami naturalnymi. Udowodnił, że budowa poszczególnych języków jest zawsze związana z warunkami, w których żyje konkretne społeczeństwo.

Wspaniały reportaż, polecam!

***

 Kilka fragmentów z wokabularza Michała Książka:

„Przestrzeń nazywają Jakuci kujaar. Niepokoi mnie, że tak samo jak szaleńca”

„Olootoo – patrzeć w dal”

 „Tymnyy – mróz i chłód zarazem. Mróz po Jakucku nie nastaje czy przychodzi, jak choćby w języku polskim – tylko spada. Jak śnieg, deszcz, nieszczęście lub uderzenie. Jest więc zjawiskiem atmosferycznym równie odczuwalnym jak grad albo ulewa”

 „Tong – marznąć i zamarzać zarazem. Jakby już w samym czasowniku marznąć ukryte było ostrzeżenie przed śmiercią”

 „Balaghan – zdaniem autorów leksykonu Iz istorii ruskich słow – jakuckie słowo balaghan jest rzeczownikiem tunguskim i oznacza dom albo szałas myśliwski. Miejsce życia. U Czukczów balaghan to nazwa małego namiotu (…). W XVII wieku kozaccy i ruscy przejęli ten rzeczownik jako synonim nieporządku i nędzy (…). W jakuckim to słowo do dziś znaczy dom i określa wrzesień. W rosyjskim silnie związane jest z lichą budą, nieporządkiem i brzmi: bałagan. W takiej formie przejęliśmy je od Rosjan”

„Chonoho – wspaniałe słowo. Oznacza gościa, który przybył niespodziewanie i zostaje na noc. Świadczy o niezwykłej gościnności Jakutów. Słowo przez lata używane na wszystkich pięciu jakuckich traktach pocztowych, aktualne do dziś”

Przeczytane dzięki: Legimi.pl 

W jaki sposób płacimy za cywilizację?

„Łuskanie światła” Jędrzeja Morawieckiego (zbiór reportaży, ukazujących społeczeństwo rosyjskie w chwilę po upadku komunizmu) – to jedna z tych książek, po którą od razu chce się sięgnąć – po spotkaniu z opracowaniem: „Zobaczyć – opisać – zrozumieć.  Polskie reportaże literackie o rosyjskim imperium” Moniki Wiszniowskiej. O książce dr Wisznioswskiej będzie odrębny post w przyszłości, dzisiaj tylko kilka słów o jednej z tych pozycji, na które autorka zwróciła uwagę i na których  oparła swoją pracę.

„Łuskanie światła”  jest zbiorem reportaży o dosyć szerokiej tematyce, częściowo poświęconym „mesjaszowi z Syberii” i ludziom, którzy przyłączyli się do sekty Wissariona i przenieśli się do tajgi, by uciec od materialnego świata. W innych rozdziałach autor zdaje relację z podróży koleją Transsyberyjską (i jest to opis utrzymany w znacznie bardziej realistycznym tonie i mniej romantyczny od tego, który znamy z książki Piotra Milewskiego klik). Wśród reportaży znajdziemy również sprawozdanie z pielgrzymki papieża Jana Pawła II do Kazachstanu (ciekawe doświadczenie, bo relacja nie jest tym razem ukazana z perspektywy Polaków), by zaraz potem poznać refleksje geologów, politologów, matematyków, filozofów i socjologów rosyjskich, którzy spotkali się na kongresie poświęconym globalistyce. Tematyka jest dosyć różnorodna, ale w tym szaleństwie jest metoda. „Łuskanie światła” jest jedną z tych książek, które powstały trochę na przekór (dla przeciwwagi fascynacji Unią) i których autorzy dokonują próby „odczarowania Rosji”.  Reportaże ukazują Rosjan (a w zasadzie obywateli byłego ZSRR) w szczególnym momencie – poznajemy ich przez wniknięcie w „rosyjską duszę” – dosyć zagubioną w nowej rzeczywistości, starającą się poradzić sobie z kryzysem wiary i troską o to, co może przynieść globalizacja. Szczerze mówiąc jest to także obawa samego autora. Jędrzej Morawiecki piszący ze sporą empatią o swoich bohaterach (mieszkających raczej gdzieś na zapomnianych peryferiach, a nie w metropoliach) – niepokoi się, by zbyt intensywne zainteresowanie tymi regionami nie popsuło czegoś delikatnego i kruchego; żeby zbyt liczni zachodni turyści nie przynieśli z sobą i nie zaszczepili miejscowym ludziom swojego zachodzniego zniechęcenia i zmęczenia swoją cywilizacją. 

LITERATURA FAKTU - WYDAWNICTWO ZNAK - CO BĘDZIEMY CZYTAĆ W 2018 ROKU - ZAPOWIEDZI CZĘŚĆ II [materiały prasowe]

STYCZEŃ

WOJCIECH JAGIELSKI 

NA WSCHÓD  OD ZACHODU

Premiera: 31.01.2018 r.

Wielki szlak do indii, który hipnotyzuje do dziś

Kamal opuściła Warszawę z jednym plecakiem. Nie chciała dwóch fakultetów, mieszkania i pędu za karierą. Wybrała Indie, kraj, w którym największą wartością jest osiągnięcie duchowej równowagi. Dziś już nie pamięta poprzedniego życia...  Ale ono do niej wraca, ze zdwojoną siłą.

Od cywilizacji Zachodu uciekł też hippis „Święty”. Jego życie to wolna miłość, narkotykowe seanse, religijne komuny i hedonistyczne wspólnoty na Goa. Wszędzie szuka jednego – szczęścia. A ono wciąż mu się wymyka.

Wojciech Jagielski, ceniony reporter wojenny podąża tym razem „wielkim szlakiem hippisów”. Afganistan, Pakistan, Nepal i na końcu Indie. Miejsca duchowej inicjacji, zderzenie z systemem  kast, regiony targane konfliktami zbrojnymi, gdzie pojęcie „wolność” nabiera innego znaczenia.

Najnowsza książka autora Modlitwy o deszcz i Wszystkich wojen Lary to zupełnie nowe spojrzenie na Wschód. To świat widziany oczami tych, którzy gnani chęcią uwolnienia się od zachodniej cywilizacji, docierają w miejsca, gdzie panuje tylko pozorny spokój.

LUTY

ANGELIKA KUŹNIAK, EWELINA KARPACZ-OBOŁADZE   

KRÓTKA HISTORIA O DŁUGIEJ MIŁOŚCI

Premiera: 14.02.2018 r.

Historia miłosna, w którą trudno uwierzyć

Na początku rozmawiali przy użyciu alfabetu Morse’a. Kawałkiem metalu lub zgiętym palcem stukali w dzielącą ich ścianę. Pewnej nocy ona opowiedziała mu całą historię Tristana i Izoldy.

Gdy przeniesiono ich do innych więzień, pisali do siebie listy. W jednym tak Ju pisał do Małej: „Cóż za radość szalona – otrzymałem dwa listy od Ciebie. Dwa nowe strumienie otuchy…”.

Pierwszy raz – bez krat, siatek i zasuw – zobaczyli się na swoim ślubie.

Mała i Ju to pseudonimy konspiracyjne Wiesławy Pajdak i Jerzego Śmiechowskiego – dwojga żołnierzy Polski Podziemnej walczących z niemieckim okupantem. Za działalność niepodległościową po II wojnie światowej zostali skazani na lata stalinowskiego więzienia. Tam właśnie się w sobie zakochali.

MARZEC

MAŁGORZATA SZEJNERT   

WYSPA GENERAŁÓW

Premiera:  14.03.2018 r.

Porządkując stare listy, Małgorzata Szejnert trafia na rodzinną zagadkę. W maju 1943 roku wuj Ignacy Raczkowski został pochowany na cmentarzu w Rothesay, na wyspie Bute. Dlaczego w domu o tym nie mówiono? Czy jego obecność na wyspie mogła być wstydliwa?

Szukając odpowiedzi, reporterka rusza w podróż śladami wuja – do londyńskich archiwów i do Szkocji. Stopniowo odkrywa kłopotliwy epizod II wojny światowej: obóz odosobnienia dla polskich oficerów prowadzony przez polskie władze wojskowe.

Oficerowie mogli grać w brydża, chodzić na potańcówki i uczyć się angielskiego. Bomby nie spadały na Bute. Czasami widma storpedowanych okrętów wpływające do zatoki, przypominały, że nie tak daleko stąd świat płonie. Ale przymusowy pobyt na wyspie przeżywali jako okrutną karę.

Wyspa generałów to przełamująca schematy opowieść  o wojnie, która częściej niż walką bywa wyczekiwaniem. Skrupulatnie odtwarzając wydarzenia sprzed ponad siedemdziesięciu lat, Małgorzata Szejnert opowiada   o naszej sile i bezsilności, o honorze i skazach na nim.  A także o pamięci i niepamięci: osobistej, rodzinnej, zbiorowej. Przede wszystkim jednak kreśli nasz poruszająco aktualny, niepokojący portret własny.

WYDAWNICTWO ZNAK - CO BĘDZIEMY CZYTAĆ W 2018 ROKU - ZAPOWIEDZI [materiały prasowe]

DŁUGO WYCZEKIWANA POWIEŚĆ GENIALNEGO NOBLISTY

Na nową powieść Johna Maxwella Coetzee czekaliśmy od 2013 r. Lata szkolne  Jezusa to niewątpliwie jedna z najważniejszych premier 2018 r. Najnowsza powieść noblisty jest jak baśń napisana skalpelem, kryje w sobie wieloznaczną refleksję o naturze dobra i zła, piękna i brzydoty, miłości i nienawiści. Wybitny wizjoner literatury współczesnej zadaje pytanie o to, jak rodzi się grzech. Książka nominowana do Nagrody Bookera 2016. Pozycja obowiązkowa dla czytelników Hańby, Czekając na barbarzyńców, Dzieciństwa Jezusa (którego nowe wydanie ukaże się wraz z Latami...), ale też dla wszystkich fanów prozy z wyższej półki. 

Tłum. Mieczysław Godyń. Premiera: 31 stycznia

WIELKA MAŁA POWIEŚĆ

Tomás González – najciekawszy głos współczesnej prozy kolumbijskiej – po raz pierwszy w Polsce.

Urodzony w 1950 r. w Medellín autor zaliczany jest do grona najważniejszych pisarzy latynoamerykańskich. Wydał osiem powieści i trzy tomy opowiadań. Unika rozgłosu, twierdzi, że liczy się literatura, a nie stojący za nią ludzie, ale na terytoria, na które się zapuszcza, mogą wchodzić tylko mistrzowie pióra. Trudne światło to osobista historia artysty, która pozornie opowiada o cierpieniu i stracie, ale tak naprawdę o bliskości i życiu. Autor, który zachwycił Elfriede Jelinek.

Tłum. Marta Szafrańska-Brandt. Premiera: 28 lutego

PAUL AUSTER – 4 3 2 1

„Prawdziwe arcydzieło – od pierwszej do ostatniej strony", taką opinię o 4 3 2 1 przeczytamy w pierwszym komentarzu pod postem o książce na lubimyczytac.pl. Jedna z dwóch wydawanych przez nas powieści, która znalazła się w finale tegorocznej edycji Nagrody Bookera. Dzieło życia Paula Austera. Czytelnicy, którzy nie mogli doczekać się nowej powieści amerykańskiego pisarza, będą zachwyceni jej objętością.

Tłum. Maria Makuch. Premiera: 14 marca.

KSIĄŻKA ROKU 2018
Rok 2018 został ustanowiony rokiem Zbigniewa Herberta.

W  20. rocznicę śmierci jednego z najwybitniejszych poetów polskich i europejskich XX w. ukaże się MONUMENTALNA BIOGRAFIA ZBIGNIEWA HERBERTA autorstwa Andrzeja Franaszka.

Franaszek, autor znakomicie przyjętej w Polsce i na świecie biografii Czesława Miłosza, portretuje Zbigniewa Herberta z niezwykłą uważnością i wszechstronnie. Nie pomija tematów trudnych czy kontrowersyjnych, głęboko wczytuje się w korespondencję i prywatne notatki, by na nowo oświetlić twórczość poety. Pogmatwane losy Herberta wpisuje w historyczną panoramę, co sprawia, że z niemal dwóch tysięcy stron wyłania się nie tylko pasjonująca, wielowątkowa opowieść o jednym z najwybitniejszych polskich twórców dwudziestego wieku, ale i epoce, która go kształtowała i inspirowała.

Premiera planowana na maj 2018.

Książka ukaże się w dwóch tomach

W lustrze rzeczywistości - najnowsza książka Zadie Smith. "Swing Time" - recenzja

Tłumaczenie: Tomasz Kłoszewski 
Liczba stron: 480
Wydawnictwo: Znak
Rok wydania: 2017

Swing Time (piąta powieść głośnej brytyjskiej pisarki Zadie Smith) -  to niezbyt sielankowa historia przyjaźni dwóch dziewcząt dorastających w tej samej ubogiej dzielnicy Londynu. Zbliżyło je wspólne marzenie – od dziecka pragnęły zostać wielkimi tancerkami. To samo marzenie je w przyszłości rozdzieli. Każda będzie się realizować w inny sposób. W swoim czasie dowiedzą się jaką cenę trzeba zapłacić za dziecięce iluzje i jak bezwzględny jest świat show biznesu. W tle stale jest obecna muzyka, ale to nie ona w tej historii pełni najważniejszą rolę. Jednym z najistotniejszych motywów powieści jest taniec  - wywodzący się z plemiennych rytuałów, zaadaptowany przez sentymentalne czarnobiałe filmowe musicale i wszechobecny we współczesnych teledyskach. Taniec w książce Zadie Smith nie stanowi wyłącznie tła dla przeżyć bohaterów i ma różne znaczenia. Pokazuje, jak głęboko mamy zakorzenioną jego symbolikę –  w wykonaniu dziecka taniec odzwierciedla jego niewinność, ale z dodatkiem pewnych gadżetów, w pechowej aranżacji – może stać się kontrowersyjny… Taniec jest również zwierciadłem rzeczywistości, a więc stanowi doskonały symbol zmieniającego się świata, a zwłaszcza: pogłębiającego się rozdźwięku między Wschodem i Zachodem.  Ten sam taniec, który w pewnych kulturach wciąż jeszcze jest środkiem służącym do spontanicznego wyrażania emocji - w zachodnim świecie stanowi element potężnej machiny przemysłu rozrywkowego; jest (wymagającą specjalnej oprawy, wsparcia najnowszą technologią i gigantycznymi kwotami) nieodzowną częścią spektakli i koncertów światowych mega gwiazd.  Swing Time zatem to dość przygnębiający komentarz do naszych czasów, ale ukazany na pulsującym, żywym, szeroko nakreślonym społecznym tle. 

Jak zwykle, w powieściach Zadie Smith, ważnym tematem są podziały rasowe i kolor skóry. Obie najważniejsze bohaterki mają z tego powodu pewne kompleksy i refleksje dotyczące podziałów są w pewnym sensie stale obecne, a zarazem nie jest to problem najistotniejszy. W powieści przecież czarnoskóre bohaterki również odnoszą spektakularne sukcesy. Tym razem  pisarka kładzie nacisk na inny czynnik. Najważniejszym aspektem w całej historii jest tło rodzinne, a determinantą sukcesu - jest opinia społeczna. Przyjaciółki wywodzą się nie tylko z tej samej dzielnicy, ale także z podobnego środowiska - ich rodziny mają podobny status majątkowy i społeczny, ale sytuacja rodzinna obu dziewczynek wygląda inaczej. Tracey jest dzieckiem wyjątkowo uzdolnionym. To ona posiada cechy urodzonej tancerki – naturalny talent, wyczucie rytmu i technikę, a nawet samozaparcie i temperament. Ma również matkę, która wyrzekła się własnego życia, oddaną w służbie dla córki. Tracey nie ma jednak ojca, na którym może polegać. Środowisko uznaje, że Tracey nie ma nawet odpowiedniego oparcia w matce. W oczach opinii publicznej dziewczynka wywodzi się z rodziny dysfunkcyjnej. Stosunkowo szybko powszechnie uznano, iż Tracey niczego nie osiągnie; oczekuje się wręcz, że podąży śladami ojca lub matki. Sytuacja drugiej przyjaciółki jest zupełnie inna. Narratorka, z perspektywy której poznajemy historię – jest córką niezwykle ambitnej (a z czasem wpływowej) kobiety. Matka dziewczynki rozumie, że tylko przez samokształcenie i zaangażowanie na rzecz otoczenia – uzyska awans społeczny, który uleczy jej (podszyte legendą rodziny) kompleksy. Kobieta mało zajmuje się domem, to nie jest jej priorytet, ale córka ma solidne oparcie w ojcu. Dziewczynka nie jest przez to bardziej szczęśliwa od swojej małej sąsiadki, ale przecież najważniejszy jest obraz, jaki wykreuje sobie środowisko... Narratorka będzie zawsze otoczona ochronnym parasolem nieposzlakowanej opinii. Jako córka ambitnej matki jest poniekąd skazana na sukces, mimo iż nawet nie bardzo wie, co z sobą zrobić. W zasadzie życie naszych dwóch bohaterek układa się zgodnie z oczekiwaniami; obie - wbrew własnym chęciom - wpiszą się w społecznie wyznaczone role. Chociaż w efekcie wcale to nie oznacza, że z pustymi rękami zostanie ta, która odniesie mniejszy sukces…

A jaką rolę spełni ich przyjaźń? Powieść dotyka nie tylko problemu materializmu (zmusza do rozważań jak daleko można się posunąć, co można kupić za pieniądze i uzmysławia moralny ciężar takiego postępowania); ukazuje również rosnące poczucie pustki i zagubienia w dzisiejszym świecie, w którym człowiek karmi się jedynie złudzeniem miłości i przyjaźni, w którym często nawet nie potrafi rozpoznać własnych marzeń. Jeśli wydaje nam się, że to właśnie Tracey (ze swoimi małymi zemstami i pretensjami do całego świata) postępuje niedojrzale, to przyjrzyjmy się Narratorce. Czyż ona nie podąża dokładnie tą samą drogą? Być może (chociaż iskierka nadziei jest zaledwie zasugerowana) to właśnie ich przyjaźń – chociaż trudna i pełna  wzajemnie niewyleczonych urazów i żalu, w tym świecie zdewaluowanych wartości, stanie się dla naszych bohaterek drogą do wybawienia…

Nowa powieść nie rozczaruje wielbicieli Zadie Smith, którzy jednak będą musieli przywyknąć do jej coraz ciemniejszego tonu. Swing Time to przenikliwa powieść psychologiczno obyczajowa nie tylko ukazująca funkcjonowanie we współczesnym wielokulturowym świecie, ale w której także udało się uchwycić zmiany w stylu życia i pogłębiającą się materialną przepaść między nacjami (w retrospekcji autorka odtworzyła klimat lat 80. i 90.; w części współczesnej zestawiła blichtr życia bogatych społeczeństw Nowego Jorku i Londynu z wegetacją mieszkańców ubogiej afrykańskiej wioski). Dzięki takiemu bilansowi – udało jej się uświadomić czytelnikowi - w jakim stopniu materializm zawładnął współczesnym światem i skaził dusze. Przygnębiający jest nawet obraz zestawienia ikon kultury, bo autorka zmusza do zastanowienia się nad wartościami, których w nich szukamy. Fred Astair do dziś otaczony jest romantyczną aurą. Michael Jackson u szczytu swojej sławy zszokował (i nieco rozczarował) bohaterów powieści swoimi kompleksami. Wreszcie Aimee - symbol współczesnej celebrytki (niewątpliwie jest połączeniem kilku artystek i aktorek) - to gwiazda, której dobroczynność jest podszyta marketingiem i najzwyklejszym egoizmem. Z pewnością w książkach Zadie Smith odnajdujemy coraz mniej humoru, ale pisarka po raz kolejny udowadnia, że jest doskonałym obserwatorem rzeczywistości. Po zakończonej lekturze możemy tylko stwierdzić: taki właśnie jest świat…

Za książkę dziękuję Wydawnictwu:

Kraj, w którym milkną ptaki. Co się wydarzyło na Placu Niebiańskiego Spokoju – „Nie mówcie, że nie mamy niczego”, Magdaleine Thien [recenzja]

„Piękno zostawia odcisk na umyśle. W całej historie wiele było chwil, których nigdy nie uda się odzyskać, ale my wiemy, że one istniały”¹

Tłumaczenie: Łukasz Małecki

Wydawnictwo: Wydawnictwo Literackie

Rok wydania: 2017

Liczba stron: 584

ISBN: 978-83-08-06424-5

Madeleine Thien to kanadyjska pisarka o chińsko-malezyjskim pochodzeniu, autorka czterech powieści i zbioru opowiadań, które zostały przełożone na dwadzieścia pięć języków i doczekały się wielu prestiżowych nagród. Nie mówcie, że nie mamy niczego, która znalazła się w ścisłym finale Nagrody Bookera 2016 -  to powieść napisana z rozmachem,  ukazująca losy trzech pokoleń na tle ostatnich kilkudziesięciu lat historii Chin, odważnie i jawnie mówiąca o tragicznych konsekwencjach polityki Mao Zedonga, przede wszystkim o masowych czystkach wśród inteligencji i pogrążeniu kraju w chaosie w czasie wdrażania Wielkiej Proletariackiej Rewolucji Kulturalnej z 1966 roku.

Jedną z głównych bohaterek, z perspektywy której oglądamy historię (i jednym z narratorów książki) - jest Marie (Li-ling) urodzona w Kanadzie, która będzie musiała udać się w daleką podróż w czasie i przestrzeni, ale również przejść ewolucję mentalną,  żeby zrozumieć motywy, które popchnęły jej ojca do samobójczej śmierci, a także, żeby pojąć reakcję pogrążonej w żałobie matki, która obsesyjnie śledzi telewizyjne wiadomości relacjonujące demonstracje chińskich studentów zakończone masakrą na placu Tiananmen w dalekim Pekinie.

Marie urodziła się w Kanadzie i chociaż jest córką emigrantów - niewiele wie o kraju swojego pochodzenia. Jej światem jest Vancouver; Chiny kojarzą się jej wyłącznie z lekcjami kaligrafii i pozostałaby w swojej błogiej nieświadomości, gdyby tragiczna przeszłość tego kraju nie wdarła się w jej życie w dramatycznych okolicznościach. Z chwilą samobójstwa ojca kończy się jej szczęśliwe dzieciństwo. Ojciec nie pozostawił żadnego listu z wyjaśnieniem swojej decyzji; niczego nie tłumaczą jego prywatne zapiski i dokumenty, odpowiedzi nie przynosi również notatnik z odręcznie przepisanym fragmentem tajemniczej Księgi rejestrów. Przeszłość ojca odgrodzona jest szczelnie zamkniętymi drzwiami, klucz do nich przywiezie dopiero Ai-ming, młodziutka emigrantka (córka również nieżyjącego bliskiego przyjaciela ojca Marie), która uciekła z kraju po wydarzeniach na placu Tiananmen.  Ai-ming zamieszka na pewien czas z Marie i jej matką. Między dziewczętami nawiązuje się niemal siostrzana relacja, kiedy więc po kilku latach studentka zniknie z jej życia - Marie będzie gotowa ruszyć nie tylko jej śladem, ale również tropem przeszłości swego ojca, jego bliskich i kilku pokoleń zaprzyjaźnionych rodzin, a także szlakiem milionów młodych ludzi  (najpierw hunwejbinów przysięgających wierność Przewodniczącemu Mao, a kilka dekad później  – zdeterminowanych studentów żądających reform politycznych), gromadzących się na placu Tiananmen.

Opowieść, którą poznajemy jest skomplikowana, spleciona z wielu wątków i nie zawsze toczy się linearnie, w najszerszym planie cała historia jednak zatacza koło. Zajścia na placu Tiananmen stanowią motyw otwierający i dopełniający opowieść; to oś książki, a zarazem główny cel pisarki, która chce uzmysłowić czytelnikowi jakim symbolem jest to miejsce i wytłumaczyć całą złożoność wydarzeń, których było świadkiem.

Podążając za Marie poznajemy historię przyjaźni i skomplikowanych relacji trojga wybitnych muzyków, którzy w roku 1966 (w momencie ogłoszenia rewolucji kulturalnej) związani byli z Szanghajskim Konserwatorium Muzycznym. Wróbel był kompozytorem, nauczycielem akademickim, a zarazem przyjacielem i mentorem pianisty i młodziutkiej skrzypaczki. Wróbel, Kai i Zhuli - to kluczowi bohaterowie, ustalenie ich losów pomaga Marie rozwiązać rodzinne zagadki, a czytelnikowi uzmysławia rozmiar dramatu chińskiego społeczeństwa. Każdy z tej trójki symbolizuje ponadto jeden z typów postawy, jaką przyjęli obywatele w odpowiedzi na szykany. Każdy z nich postąpił inaczej: mógł się podporządkować, wycofać lub jednoznacznie zademonstrować swoją niezgodę. Każda postawa pociągnęła lawinę konsekwencji, które podzieliły i rozdzieliły przyjaciół. Autorka nikogo nie ocenia i nie potępia. Odkrywa jedynie motywy, które kierowały całą trójką i uzmysławia tragiczną stronę każdej z tych postaw. Uświadamia, że którąkolwiek drogą człowiek podążył – w rezultacie i tak płacił najwyższą cenę.

Książka jest przygnębiająca, ale jej mrok rozpraszają subtelnie wprowadzone elementy humoru, a także stale obecne wątki literackie i muzyczne. Powieść przepojona jest muzyką i nawiązaniami do rozmaitych dzieł. Ważną rolę pełni również Księga rejestrów – książka (a raczej fragmenty) nieznanego autora, która krąży w różnych odpisach i wariantach nie tylko wśród zaprzyjaźnionych rodzin, ale w końcu po całym udręczonym kraju. Księga rejestrów jest wielopłaszczyznową alegorią. Książka jest niebezpieczna, bo zawiera narrację niezgodną z oficjalną wersją Partii. Symbolizuje wolność, twórczość literacką, a nawet sam akt tworzenia dzieła sztuki. Jest przekazywana z rąk do rąk, służy bohaterom do komunikowania się, kodowania wiadomości, ale także do upamiętniania nazwisk ofiar, które przez władze zostały skazane na zapomnienie. Każdy może dopisać dowolny fragment i każdy może w tej księdze zobaczyć okruch własnego losu. W czasach, gdy tak łatwo niszczone jest wielowiekowe dziedzictwo, gdy Partia z taką nonszalancją unicestwia miliony ludzi i wymazuje całe rozdziały historii - Księga rejestrów dla zniewolonych i pozbawionych wszystkiego ludzi staje się  formą oporu, skarbem i rodzajem dowodu istnienia, bo przecież jest symboliczną opowieścią o przetrwaniu.

Mniej więcej podobną rolę pełni szczególny utwór muzyczny – Sonata na fortepian i skrzypce  skomponowana przez jednego z głównych bohaterów. Tak jak Księga rejestrów - również jest utworem alegorycznym. Skrzypce symbolizują Zhuli, a fortepian Kaia. Kompozycja Wróbla jest dziełem sztuki, które powstało w niezwykle trudnych warunkach (muzyk nawet nie miał dostępu do instrumentów, utwór powstał wyłącznie w jego głowie). Jest dowodem na potęgę ludzkiego umysłu, którego nigdy do końca nie można złamać, symbolem misji artysty tworzącego w warunkach terroru, ale dla Wróbla przede wszystkim stanowił hołd dla przyjaźni, próbę odzyskania utraconych chwil i świadectwo istnienia ludzi, po których mógłby nie pozostać żaden inny ślad. A dla jeszcze innego bohatera – ten utwór jest rozgrzeszeniem…

Madeleine Thien wplotła w swoją opowieść wiele gier słownych, rozważań dotyczących natury dźwięku, roli słowa, refleksji na temat istotności zapisywania i utrwalania myśli ludzkiej. Człowiek, który czuje powołanie - musi tworzyć, a w jego twórczości kryją się prawdy o nim samym, o ludziach, których kocha i o czasach, w których żyje. W czasach największego zniewolenia – prawdziwy artysta znajdzie odpowiednie kody i sposoby, żeby dać świadectwo prawdzie. Mniej więcej z takich właśnie pobudek powstała książka Nie mówcie, że nie mamy niczego. Ma uświadomić nie tylko jak ważna jest szczerość w procesie tworzenia, ale także w historycznej narracji. Zdaniem pisarki - przeszłość Chin nie została jeszcze należycie oceniona. Jej książka stanowi ważny głos w tym rozliczeniu, jest protestem przeciwko wybielaniu historii. Mao Zedong doprowadził do śmierci 70 mln osób i był jednym z najbardziej krwawych dyktatorów XX wieku, ale dziś nie wspomina się źle jego nieudanych eksperymentów gospodarczych i kulturalnych. Nawet kilkanaście lat po jego śmierci, nadal dochodziło do bezwzględnego łamania praw człowieka (przykładem jest masakra na placu Tiananmen). Władze Partii nigdy nie ustosunkowały się jednak do tych wydarzeń, dotąd nie ujawniono nawet liczby ofiar. Skutki polityki Mao Zedonga i  demonstracje, które trwały kilka tygodni w 1989 roku (i ich krwawe zakończenie) - do dziś w Chińskiej Republice Ludowej stanowią temat tabu.


Polecam. Tłumacz, jak zwykle jest niezawodny, chociaż nie miał łatwego zadania, a treść książki jest oszałamiająca.

1. Nie mówcie, że nie mamy niczego, Madeleine Thien, Wydawnictwo Literackie 2017, str. 557

 Za książkę dziękuję Wydawnictwu:

Sekrety służb specjalnych - "Zabójcze układy. Służby PRL i międzynarodowy terroryzm". Przeysław Gasztold - recenzja książki

Autor: Przmysław Gasztold

Wydawca: Wydawnictwo Naukowe PWN

Data premiery: 28.04.2017

Liczba stron: 424

• 
  

Terroryzm nie jest problemem wyłącznie współczesnym. W latach 70. i 80. ubiegłego wieku Europę Zachodnią również paraliżowała fala terroru. Władze komunistyczne fakt ten chętnie wykorzystywały propagandowo, by przekonywać swych obywateli, że przemoc rodzi się z kapitalistycznej niesprawiedliwości, a żelazna kurtyna jest gwarancją bezpieczeństwa. PRL oficjalnie zawsze potępiała akty terroru. Książka Przemysława Gasztolda, historyka, badacza archiwów IPN, udowadnia jednak, że ten wizerunek był mitem. Powołując się na liczne dokumenty, autor odsłania sensacyjną i zdecydowanie mało chlubną kartę współczesnej historii, dowodząc, że peerelowskie służby wojskowe dozbrajały dyktatorów i zamachowców, a nasz kraj był azylem, w którym terroryści mogli liczyć na opiekę i ochronę.

Jak do tego doszło? Sprawa związana jest z sytuacją gospodarczą i polityczną Polski po II wojnie światowej. Odrodzenie gospodarki oparto na rozbudowie przemysłu ciężkiego, spore nakłady przeznaczono na wojsko i sektor zbrojeniowy. Nasze towary na światowych rynkach nie były konkurencyjne. Z jednym wyjątkiem: polska broń, w porównaniu z zachodnią, była tańsza, prosta w obsłudze i łatwo dostępna. Służby wojskowe nawiązały relacje z rozmaitymi organizacjami, także radykalnymi, i już wkrótce PRL stała się jednym z najważniejszych (chociaż nielegalnych) eksporterów, a rodzima broń nieodłącznym elementem wszystkich niemal światowych konfliktów.

Gasztold dotarł do dokumentów, które nie pozostawiają wątpliwości co do stron zamieszanych w proceder handlu bronią. Naświetla rolę Centralnego Zarządu Inżynierii przy Ministerstwie Handlu Zagranicznego (CENZIN), przez lata będącego przykrywką nielegalnej działalności służb wywiadowczych i wojskowych. Ujawnia kanały zbytu polskiego uzbrojenia i przygląda się kontrahentom. Abu Nidal i Monzer al-Kassar to kluczowe postacie z galerii niebezpiecznych terrorystów, których czytelnik ma okazję poznać. Abu Nidal, równie fanatyczny jak Osama bin Laden, był odpowiedzialny za zamachy w 20 państwach i śmierć tysięcy osób. Monzer al-Kassar (książę Marbeli) to jeden z najbardziej wpływowych na świecie handlarzy bronią i narkotykami, sponsor organizacji terrorystycznych. Autor rekonstruuje ich biografie, analizuje cele i wprowadza w tajniki najbardziej spektakularnych zamachów. Część poświęcona Abu Nidalowi pozwala przyjrzeć się skomplikowanym stosunkom polsko-pakistańskim, a także dowodzi, że peerelowskie służby zawierały z radykalnymi organizacjami kontrakty, które w zamian za cenne informacje gwarantowały terrorystom i ich ludziom ochronę, opiekę medyczną, szkolenia wojskowe, a nawet… stypendia naukowe. Część dotycząca al-Kassara naświetla dwuznaczny udział polskiej strony w nikaraguańskiej wojnie domowej (1979) i zdradza, dlaczego CIA zainteresowana była zakupem komunistycznej broni. Poznajemy kulisy afery Iran-Contras, która w swoim czasie ujawniła szemrane interesy rządu amerykańskiego, ale też nadwyrężyła wizerunek PRL.

Niewątpliwie jest to rodzaj rozliczenia współczesnej historii naszego kraju. Książka kieruje uwagę na procesy, które zaszły w dobie przemian ustrojowych i uświadamia, że pewne wątki wymagają rozrachunku; przy czym dociekanie, dlaczego winni dotąd nie ponieśli odpowiedzialności, wykracza już poza jej tematykę. Autor doskonale rozumie, że machinacje służb PRL-u nie były niczym wyjątkowym w bloku państw komunistycznych, a proceder odbywał się przy milczącej akceptacji Związku Radzieckiego, któremu odpowiadały działania prowadzące do destabilizacji sytuacji na Bliskim Wschodzie. Z drugiej strony obserwujemy przecież także zakulisowe działania rządu Stanów Zjednoczonych. W najszerszym kontekście książka obnaża obłudę światowej polityki. Zmusza do zrewidowania oceny zimnej wojny, nie pozwala jej już postrzegać wyłącznie w kategoriach ideologicznego starcia dwóch supermocarstw.

Recenzja opublikowana w: FA 9/2017

MOŻE ŚWIAT NIE JEST TAK BARDZO SERIO… – „Magdalena Tulli w rozmowie z Justyną Dąbrowską. Jaka piękna iluzja” – [recenzja premierowa]

Autor: Mgdalena Tulli, Justyna Dąbrowska

Wydawnictwo: Znak

Data wydania: 11 października 2017

ISBN: 9788324038282

Liczba stron: 264

Justyna Dąbrowska – to psychoterapeutka i dziennikarka, założycielka miesięcznika Dziecko, autorka książek z dziedziny psychologii i autorka wywiadów (w roku 2012 otrzymała nagrodę im. Barbary Łopieńskiej za najlepszy wywiad prasowy i zdążyła zasłynąć z doboru swoich rozmówców – zwykle zagląda w świat osobistości wybitnych i barwnych, a przede wszystkim: życiowo doświadczonych). Jej rozmowy zaowocowały wydaniem książek: Spojrzenie wstecz. Rozmowy – (Wydawnictwo Czarne, 2012) i Nie ma się czego bać. Rozmowy z mistrzami (Wydawnictwo Agora, 2016). 11 października 2017 – to data premiery jej najnowszej książki. Ponownie zostajemy zaproszeni do rozmowy z Mistrzem. Tym razem gościem Justyny Dąbrowskiej jest jedna z najwybitniejszych współczesnych polskich pisarek, laureatka m.in. Nagrody Fundacji im. Kościelskich, Nagrody Literackiej im. Juliana Tuwima, wielokrotna finalistka Nagrody Nike - Magdalena Tulli.

Kto zna wcześniejsze wywiady (publikowane na łamach prasy i w wymienionych książkach) może być pewien, że pytania będą dotyczyć fundamentalnych spraw – ważnych dla interlokutora, a jednocześnie istotnych dla czytelników i dla każdego z nas. Justyna Dąbrowska kieruje rozmową nie tylko intuicyjnie, ale także w taki sposób, że cała uwaga skierowana jest na jej gościa, pod tym względem nic się nie zmieniło. Innowacją jest to, że wywiad jest dłuższy i wypełniła odrębną publikację, poprzednie książki były zbiorami kilku wywiadów. Nie wiem czy dzisiejsza rozmowa ma dać początek nowej serii, ale z pewnością nie powstała (jak poprzednie) „ku pokrzepieniu”, bardziej „ku przestrodze”. Jaka piękna iluzja jest zamkniętą całością. Książka jest starannie przemyślana, uporządkowana, podzielona na części. Justyna Dąbrowska swoje pytania poprzedza trafnie dobranymi cytatami z książek Magdaleny Tulli, które stanowią drogowskazy i wyznaczają myśl przewodnią poszczególnych rozdziałów. Nie pierwszy raz książkę Dąbrowskiej wzbogacają fotografie Mikołaja Grynberga.

Mówiąc o starannym przygotowaniu wywiadu – bynajmniej na mam na myśli wyłącznie strony technicznej; równie przemyślane jest przesłanie, którego sens dociera po przeczytaniu całości. Niezależnie bowiem od tego, czy poruszane są tematy najbardziej osobiste, czy ogólnospołeczne – najważniejszy komunikat jest ten sam: najtrudniejszym, najbardziej bolesnym (wymagającym pokory i absolutnej szczerości wobec siebie), ale też najbardziej nieodzownym elementem w procesie uzdrawiania międzyludzkich relacji – jest etap przebaczania.

Rozmowa zaczyna się od tematu, który zapewne w największym stopniu zaprząta każdego czytelnika „Włoskich szpilek” i „Szumu” - od dzieciństwa pisarki, relacji z rodzicami i kontaktów z jej własnymi dziećmi. Pierwsza część – to nie tylko opowieść, to piękny manifest dotyczący macierzyństwa. Kolejne rozdziały oprowadzają czytelnika po innych, ale równie intymnych sferach życia pisarki. Dowiemy się jaką rolę spełniła muzyka i lektura, a także wykształcenie (które nie otwarło drzwi do kariery, ale dało narzędzia do „przepracowania” problemów). Poznamy jej ulubione książki - kamienie milowe, a przy okazji przekonamy się jakże odświeżające jest jej spojrzenie na klasykę. Ta część pozwala zrozumieć ile wysiłku wymaga proces stawania na nogi i odnajdywania się w społeczeństwie.

Satysfakcję powinni odczuć wielbiciele talentu pisarki, ponieważ Magdalena Tulli zdradza okoliczności powstawania swoich książek, a raczej przedstawia bagaż doświadczeń, z którego wyrosły. Mówi o swojej drodze do pisarstwa i o samym procesie pisania, które – jak twierdzi - nie spełnia roli terapeutycznej, ale daje poczucie sensu. Mówi o jasnych i ciemnych stronach swojej kariery literackiej, więc również wspomina o kłopotach interpretacyjnych, z którymi spotkały się jej pierwsze utwory (wszystkie zostały zauważone, zakwalifikowane do finału Nagrody Nike, a jednocześnie recenzentom nie do końca udało się rozszyfrować jej intencji). Tematyka jej książek w końcu sprawia, że zmienia się charakter rozmowy, znacznie rozszerza się jej spektrum – w jednej chwili przebywamy w kameralnym świecie autorki, a w następnej – przechodzimy pomostem nad wezbraną rzeką pełną kipiących i huczących (grożących rozlaniem) problemów i dochodzimy do diagnozy europejskiego społeczeństwa.

Autorka potrafi się zdobyć na sardoniczny uśmiech, ale jej wywiad nie ma służyć kolejnym podziałom, raczej ma przypomnieć czytelnikowi jak ważna jest empatia. Tulli pisała już w Skazie o braku zaufania i niechęci do obcych przybyszów. Książka sprzed jedenastu lat nabrała aktualności z chwilą pojawienia się problemu uchodźców ze Wschodu. Rozmowa o nich jest jedną z okazji, w których pojawia się słowo-klucz: iluzja. Pisarka uświadamia jak kruchy jest nasz spokój i wolność, którą się cieszymy. Każe się też zastanowić nad sytuacją, w której sami musielibyśmy się ratować w podobny sposób: opuścić domy, wsiąść do łodzi i pontonów, udać się w nieznane… Czy istnieje jednak brzeg, który by się dzisiaj wydawał bezpieczny?

A najważniejsza przestroga? Pisarka w nieco dosadny, ale obrazowy sposób zwraca uwagę na niepokojącą powtarzalność historii. Świat od wieków wciąż kręci się wokół tych samych problemów, ludzie zachowują się w przewidywalny sposób… Magdalena Tulli przekonuje, że powinniśmy zacząć korzystać z wiedzy zawartej w książkach. Gdyby z uwagą wgłębić się i ponownie odczytać tekst Czarodziejskiej góry Thomasa Manna – okazałoby się, że współczesne europejskie społeczeństwo (a można spojrzeć jeszcze bardziej globalnie) może się w tej książce przejrzeć jak w lustrze. A jeżeli nic się nie zmieni i nadal będziemy nakręcać sprężynę nienawiści - możemy być pewni, że jest w niej zapisana również nasza przyszłość… Trzeba przyznać pisarce, że jest niezwykle konsekwentna. Od samego początku, od swojej pierwszej książki mówi o rozszerzającym się chaosie... Czy trzeba dobitniej tłumaczyć tytuł?

Książkę przeczytałam dzięki uprzejmości:

Również dzisiaj ma swoją przemierę nowa edycja Włoskich szpilek, finalistki Nike 2012.